Felaketlerle bireysel olarak nasıl başa çıkarız? - 2
Geçtiğimiz hafta “Felaketler ile bireysel olarak nasıl başa çıkarız - 1” de farkında olma halinden ve bunun bize kazandırıcağı seçicilikten bahsetmiştim. Bu hafta bilgiyi nasıl seçeceğimizi, kendimizi nasıl koruyacağımızı yine kendi anlayışım kadarı ile aktarmaya çalışacağım.
Doğru bilgi ve yorumlar
Burada ilk adım DIKW piramidini bilmek. Elimizde veri var. Veriyi işleyip bilgi, bilgiyi işleyip anlayış, anlayışı kullanarak da bilgelik ya da uzmanlık seviyesine ulaşıyoruz. Sosyal medya kullanıcıları ve haber kanalları bilgi paylaştığını iddia ediyor olsa da sıklıkla fikir ve yorum sunmakta. Özellikle gazeteciler konunun uzmanlarından görüş almadıklarında, yorumcu olarak bu sürece dahil olurlar. Sosyal medya işin en kirlenmiş, en çok kirletilmiş hali. Karşımıza çıkan içerikler sıklıkla yorumlar ile şekillendiriliyor ve bizi manipüle edecek şekilde kullanılıyor. Burada kritik konu uzmanlara kulak kabartmak, tüm içeriklere güvenmemek ve sorgulamak. Biliyorum, şok etkisinde iken bunu yapmak zor. Ama bunu yapmazsak birileri bizim ilgimizi, dikkatimizi istediği yöne çekebilir.
Gereksiz bilgileri filtrelemenin kolay yolu yok. Üstümüze ilgili ilgisiz tonlarca bilgi yağıyor sosyal medyadan ve televizyonlardan. Konu hakkında uzmanlara odaklanmak, onları takip etmek lazım öncelikle. Hesabınızda gereksiz RT yapan, yorum yapan, odağı problem çözmek değil ilgi çekmek olan kim varsa “mute” etme zamanı. Veri kaynaklarınızı azaltmalısınız ancak tek bir kaynağa da düşmemelisiniz. Bunun bir formülü yok. Bölgeden direkt haber verebilen, güvenilir, kaynaklara odaklanmak önemli. Bir diğer dikkat edilmesi gereken şey kendi RT, yorum ve içerikleriniz. Bir problem mi çözüyorsunuz yoksa kendinizi mi rahatlatıyorsunuz? Yaptığınız şey gerçekten fayda mı üretiyor yoksa dayanamayarak öfkenizi mi yayıyorsunuz. Kendinizi tutmaya, ne yapabilirime odaklanmaya çalışın. Kim için ne yapabilirim. Benim de pişmanlıklarım, kızgınlıklarım var. Dayanamadıklarım, patladıklarım. Ama kendinize sorun bu ne işe yaradı? İletişim bu zamanlarda her zamankinden önemli. Akışta kaybolmadan, ne dediğini, ne paylaştığını bilerek paylaşmak kıymetli. Odak gerçekler. Gerçek bilgiyi kazacağız, karar verirken onu kullanacağız.
Hikayeler
Bir diğer dikkat edilmesi gereken şey hikayelerin zehirli olması. Veriye ve bunun uzmanlarca işlenmesine dayanmayan hiçbir bilgi bize nasıl sunulursa sunulsun manipüle edicidir. Veri basittir. Açıktır. Hikayeler insanları manipüle etmek için anlatılır. Yanlıdır, kandırmak üzerine kurgulanır. Aynı olayla ilgili farklı hikayeler dinleyerek farklı suçlular, farklı mağdurlar bulabilirsiniz. Bir hikayede kolon kesen marketler kabahatli olur, bir hikayede malzemeden çalan müteahhit, bir diğerinde rüşvet alan siyasetçi. Bunların hepsi aynı hikayenin parçası olabilir. 99 depreminin hikayesinin başrolünde Veli Göçer vardı. Yüzlerce müteahhit yerine bir tek o cezalandırıldı. Ondan başka kimsenin (özellikle kamudan) ceza almamasına bakarsak kendisinin soy isminin kurbanı olduğunu iddia edebiliriz. Soy ismi Göçer olan kahramanımızın hırs ve para için yaptığı evlerin hikayesi.
TV kanalları bize olay yerinden hikayeler aktarırlar. Kamera bize ne gösterirse onu görürüz. Gerçeği değil. Bir TV kanalında devlet yok hikayesini izlerken diğer kanallarda enkaz çalışması yapan AFAD görevlilerini görebiliriz. Medya daha ilgi çekici olduğu için mucize kurtuluş hikayeleri anlatırken aynı apartmanda ölen onlarca kişinin hikayesini görmeyiz. Hikayeler gerçeği, verileri, sayıları boğarlar. Pandemiyi hatırlayın. Bize televizyonlarda, “Tüm dünya çok kötü, bakın bizde ölüm sayıları düşük, pozitif ayrışıyoruz” hikayesini anlatırlar ama gerçek başkadır. Almanya’da enflasyon son elli yılın en yükseği derler bizim ne kadar başarılı olduğumuzu anlatırlar. BabalaTV’nin bir tweeti ile insanların panik yaşayarak öldüğünü anlatıp, itibar suikasti yaparlar amaçları doğrultusunda. Bu hikayeleri görmezden gelmek gerçeğe ulaşmak sizin üzerinize düşen bir diğer vazife. Hikayelerin dozunu kısmak, kahramanlıkları, acıları, üzüntüleri, dramı gerçeklerden ayıklamak zorundayız. Hikaye işinin sıklıkla bir kurgu olduğunu unutmayın. Hikayeleri soyup, elde kalan gerçeğe göre de proaktif kararlar alıp çözüm üretmek, mücadele etmek lazım.
Safsatalar
Bu kısımın son başlığı ise safsatalar. Gerçeği gizlemenin, insanları manipüle etmenin en iyi yollarından birisi safsatalara başvurmak. Ahbap’a giden bağışları kesmek ve yarattıkları faydayı şüpheli hale getirmek için Haluk Levent’e yapılan saldırılar bunların örneği. 15 yıl öncesinden çek dolandırıcısı olmasını mı sayayım, konteyner fiyatlarının pahalı olduğu iddiasını mı? Amaç yaratılan faydayı ad hominem ile gölgelemek.
Bir taraftan da safsatamsı kelime oyunları var yetkililerin ağzından çıkan:
Deprem anında AFAD hemen sahaya çıktı.
Kaç kişi sahadaydı? Hangi il ve ilçelerdeydiniz? Hatay’a neden kimse ulaşamadı?
Devletimiz görevinin başında idi. Şuralara, buralara hemen müdahale ettik. Depremde her yere anında müdahale etmek zordu.
Yani?
Zordu.
İşimiz yine zor. Ne safsata, ne değil bunu ayır etmek lazım. Safsataları tanıdığınızda ayrı ayrı ayıklamak ve bilgiye ulaşmak mümkün. Bu konuda çok fazla kaynak var. Mutlaka bir göz atmanızı öneririm.
Nasıl korunurum?
Gördük ki gerçek tek ve yalın değil. Gerçek bükülebilir bir şey. Gerçek, hikaye dozu arttırılarak, safsatalarla süslenerek bize sunulan bir manipülasyon aracı artık. Bu konuda basit adımlar hayatınızı kolaylaştırabilir.
Birisi bir deneyim ya da hikayemi paylaşıyor. Fonda müzik var mı? Her şey soyutlanmış ve acı, dram dozu yükseltilmiş mi? Ağlayanlar, feryat edenler var mı? - DİKKAT
Evet ve hayır gibi basit sorulara uzun cevaplar mı veriliyor? Net bir açıklama değil de daha çok haklı çıkmaya çalışma gibi mi? - DİKKAT
Güvenilir bir kişi ya da hesap mı? Bir taraf ise, suçlayıcı ya da aklayıcı dil kullanıyorsa - DİKKAT
Televizyonda izliyorsan, yandaşsa ya da candaş ise - DİKKAT
UNUTMA! Okuduğun, gördüğün her şeyi teyit edemeyebilirsin ama teyit etmediğin hiçbir şeyi paylaşmak zorunda değilsin.
Manipülasyona açık olduğunuzda öfkenizi, üzüntünüzü ve davranışlarınızı kontrol edemezsiniz. Normalleşmenin ve daha fayda odaklı davranmanın önemli adımlarından birisi haberi, içeriği, bilgiyi, nasıl tüketeceğini kontrol etmek. Bu dönemlerde sosyal medyaya bakmamak, sadece az kaynaktan veri almak, arkadaşlarınızdan süzülen bilgi ve veri ile karar almak daha doğru olabilir.
1. bölümde farkındalıktan bahsettik. Bu bölüm aldığımız bilgi ile ilişkimiz ve manipülasyondan. Gelecek hafta felaketlerle baş edecek motivasyonu bulmak konusunu birlikte değerlendiriyor olacağız.
Haftaya görüşmek üzere!